Η παγκοσμιοποίηση σε αριθμούς και διαγράμματα, της Μαργαρίτας Αντωνίου

ΡΑ Ιούλιος 2014

Η παρούσα εισήγηση δεν φιλοδοξεί να καλύψει όλες τις πτυχές της παγκοσμιοποίησης ούτε να κάνει σοβαρές προτάσεις πολιτικής.

Σκοπός της εισήγησης είναι να παρουσιάσει συνοπτικά και απολογιστικά, με βάση στοιχεία της Επιτροπής για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών (UNCTAD) και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, τη διεθνή πραγματικότητα έτσι όπως αυτή διαχρονικά εξελίσσεται την τελευταία 25ετία.

Οι εξελίξεις είναι αδιάκοπτες παρά τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση 2007/2008 και θα πρέπει ως χώρα να τις έχουμε υπόψη μας ώστε να έχουμε πολύπλευρη οπτική όσον αφορά τους μελλοντικούς οικονομικούς μας εταίρους.

  Στοιχεία εξέλιξης της παγκοσμιοποίησης

Η άνοδος της παγκοσμιοποίησης τα τελευταία 25 χρόνια, που σηματοδοτείται από το ‘άνοιγμα’ της Κίνας  στα δυτικά κεφάλαια και την πτώση των Σοβιετικών Δημοκρατιών, είναι εντυπωσιακή. 

Ως δείκτης μέτρησης της παγκοσμιοποίησης οι Παγκόσμιοι Οικονομικοί Οργανισμοί συνήθως υπολογίζουν τον παγκόσμιο όγκο εμπορίου (εισαγωγές + εξαγωγές), τις παγκόσμιες ροές για ξένες άμεσες επενδύσεις (εισροές και εκροές) καθώς και τις διμερείς ή πολυμερείς οικονομικές συμφωνίες που υπογράφονται ή έχουν υπογραφεί και είναι σε ισχύ.

Σήμερα η παγκοσμιοποίηση έχει οδηγήσει το παγκόσμιο εμπόριο και τις ροές επενδύσεων σε απίστευτα υψηλά μεγέθη.

Ενδεικτικά οι ο παγκόσμιος όγκος εμπορίου υπερπενταπλασιάστηκε το έτος 2013 σε σχέση με το 1990 και έφτασε τα 37.564 τρις $ από 7.103 τρις $ (Πίνακας 1). 

Πίνακας 1

Εξέλιξη παγκόσμιων οικονομικών μεγεθών
Έτος	1990	2000	2013
Παγκόσμιος όγκος εμπορίου εκατ $	7.103.123	13.107.515	37.564.138
Εισροές άμεσων επενδύσεων σε εκατ. $	207.362	1.413.169	1.450.000
Επενδυτικά αποθέματα σε εκατ. $	2.078.267	7.511.311	26. 312. 635
Παγκόσμιο ακαθάριστο προϊόν εκατ $	22.274.225	32.370.841	73.982.138

Οι ετήσιες παγκόσμιες επενδυτικές ροές υπερεπταπλασιάστηκαν το έτος 2013 σε σχέση με το 1990 και έφτασαν τα 1,45 τρις $ έναντι 0,2 τρις $, ενώ τα παγκόσμια επενδυτικά αποθέματα υπερεντεκαπλασιάστηκαν και έφτασαν τα 25,5 τρις $ έναντι 2 τρις το 1990 (Πίνακας 1 και Διάγραμμα 1).

Διάγραμμα 1

Το παγκόσμιο ακαθάριστο προϊόν σε τρέχουσες τιμές μεγεθύνεται πιο συγκρατημένα και έχει υπερτριπλασιαστεί και έχει φτάσει το 2013 τα 73.982 δις $ έναντι 22.274 το 1990 (Πίνακας 1, Διάγραμμα 1, Διάγραμμα 5).

Οι διμερείς ή πολυμερείς συμφωνίες οι οποίες περιλαμβάνουν όρους επενδύσεων έφτασαν παγκοσμίως το 2013 στις 3.240 όταν το 1990 ήταν λιγότερες από 40, ενώ είναι υπό διαπραγμάτευση 3 ΜΕΓΑ-συμφωνίες (ΕΕ-ΗΠΑ (η γνωστή Transatlantic TTIP), Νοτιανατολικής Ασίας (ASEAN)-Αυστραλίας, Κίνας, Ινδίας, Ιαπωνίας, Κορέας, Ν. Ζηλανδίας (RCEP)[1], Δια-ειρηνικού (ΗΠΑ, Καναδάς, Χιλή, Μεξικό, Ιαπωνία, Βιετνάμ, Αυστραλία κλπ)/(TPP)[2]

Όμως οι δείκτες που αναφέρθηκαν δεν έχουν απλά μεγεθυνθεί. Πολύ εντυπωσιακή είναι η είσοδος των αναπτυσσομένων χωρών στο παγκόσμιο προσκήνιο.

Το μερίδιο συμμετοχής των αναπτυσσομένων χωρών στο παγκόσμιο εμπόριο έφτασε το 2013 στο 44% και των αναπτυγμένων 53% όταν το 1990 τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 23% και 73%. Η θεαματική αυτή αύξηση παρουσιάζεται τόσο στις εισαγωγές όσο και στις εξαγωγές (Πίνακας 2, Πίνακας 3 και Διαγράμματα 2,3 και 4).

Στις παγκόσμιες επενδυτικές εισροές το 2012 οι αναπτυσσόμενες προσελκύουν το 52% των κεφαλαίων ενώ το 1990 προσέλκυαν το 17%. Στα παγκόσμια επενδυτικά αποθέματα οι αναπτυσσόμενες χώρες κατέχουν το 34% δηλαδή υστερούν σημαντικά έναντι των αναπτυγμένων που κατέχουν το 62%, όμως το 1990 τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 25% και 75% αντίστοιχα (Πίνακας 4 και Πίνακας 5).

Ακόμα και στις εκροές επενδύσεων[3] το πεδίο τροποποιείται όχι βέβαια θεαματικά αλλά σταθερά (Πίνακες 6 και Πίνακας 7). Οι αναπτυσσόμενες χώρες διαμορφώνονται βαθμιαία σε χώρες προέλευσης άμεσων επενδύσεων και όχι μόνο ως χώρες λήπτριες επενδύσεων . Το 2012 μετείχαν κατά 31% στις εκροές  (έναντι 5% το 1990) ενώ ήδη κατέχουν το 19% των επενδυτικών αποθεμάτων σε άλλες χώρες (αναπτυγμένες, υπό μετάβαση ή αναπτυσσόμενες).

Σαν αποτέλεσμα όλων αυτών των οικονομικών εξελίξεων οι αναπτυσσόμενες χώρες δημιουργούν το 2013 το 39% και οι αναπτυγμένες στο 61% του παγκόσμιου ακαθάριστου προϊόντος όταν τα αντίστοιχα μεγέθη το 1990 ήταν 20% και 80%. Σε όρους αγοραστικής αξίας το ποσοστό ανέρχεται στο 50% τόσο για τις αναπτυσσόμενες όσο και για τις αναπτυγμένες χώρες όταν τα αντίστοιχα ποσοστά το 1990 ήταν 31% για τις αναπτυσσόμενες και 61% και τις αναπτυγμένες  (Πίνακας 8).

  

Όλα αυτά τα κουραστικά νούμερα νομίζω ότι είναι καλύτερα να αποτυπωθούν σε διαγράμματα διότι…μια εικόνα =χίλιες λέξεις.

Διάγραμμα 1

 

Διάγραμμα 2

Διάγραμμα 3

Διάγραμμα 4

Διάγραμμα 5

Πίνακας 2

Όγκος εμπορίου  εκατ. $
Έτος	1990	2000	2013
Παγκόσμιος όγκος εμπορίου	7.103.123	13.107.515	37.564.138
Αναπτυσσόμενες οικονομίες	1.640.899	3.977.310	16.377.968
Οικονομίες υπό μετάβαση	258.509	253.655	1.457.857
Αναπτυγμένες οικονομίες	5.203.715	8.876.550	19.728.313

Πίνακας 3

Επιμερισμός των παγκόσμιων οικονομικών μεγεθών εμπορίου ανά ομάδα χωρών
	Μερίδιο επί των παγκόσμιων εισαγωγών αγαθών			Μερίδιο επί των παγκόσμιων εξαγωγών αγαθών			Μερίδιο επί του παγκόσμιου όγκου εμπορίου
Έτος	1990	2000	2013	1990	2000	2013	1990	2000	2013
Αναπτυσσόμενες οικονομίες	22%	29%	43%	24%	32%	45%	23%	30%	44%
Οικονομίες υπό μετάβαση	4%	1%	3%	3%	2%	4%	4%	2%	4%
Αναπτυγμένες οικονομίες	74%	70%	54%	72%	66%	51%	73%	68%	53%
Πίνακας 4

	Εισροές άμεσων επενδύσεων σε εκατ. $			Επενδυτικά αποθέματα σε εκατ. $
Έτος	1990	2000	2012	1990	2000	2012
Αναπτυσσόμενες οικονομίες	34.762	264.543	702.826	514.319	1.771.481	7.744.523
Οικονομίες υπό μετάβαση	75	7.038	87.382	1.652	60.829	847.854
Αναπτυγμένες οικονομίες	172.525	1.141.588	560.718	1.562.296	5.679.001	14.220.303
Παγκόσμιες  εισροές	207.362	1.413.169	1.350.926	2.078.267	7.511.311	22.812.680

Πίνακας 5

	Μερίδιο επί των παγκόσμιων εισροών άμεσων επενδύσεων			Μερίδιο επί των παγκόσμιων επενδυτικών αποθεμάτων
	1990	2000	2012	1990	2000	2012
Αναπτυσσόμενες οικονομίες	17%	19%	52%	25%	24%	34%
Οικονομίες υπό μετάβαση	0%	0%	6%	0%	1%	4%
Αναπτυγμένες οικονομίες	83%	81%	42%	75%	76%	62%

Πίνακας 6

	Εκροές άμεσων επενδύσεων σε εκατ. $			Επενδυτικά αποθέματα στο εξωτερικό σε εκατ. $
	1990	2000	2012	1990	2000	2012
Αναπτυσσόμενες οικονομίες	11.838	146.273	426.082	144.664	905.229	4.459.356
Οικονομίες υπό μετάβαση	-	3.197	55.491	560	21.366	460.760
Αναπτυγμένες οικονομίες	229.583	1.090.846	909.383	1.946.272	7.099.240	18.672.623
Παγκόσμιες  εκροές	241.421	1.240.316	1.390.956	2.091.496	8.025.834	23.592.739

Πίνακας 7

	Μερίδιο επί των παγκόσμιων εκροών άμεσων επενδύσεων			Μερίδιο επί των παγκόσμιων επενδυτικών αποθεμάτων στο εξωτερικό
	1990	2000	2012	1990	2000	2012
Αναπτυσσόμενες οικονομίες	5%	12%	31%	7%	11%	19%
Οικονομίες υπό μετάβαση	-	0%	4%	0%	0%	2%
Αναπτυγμένες οικονομίες	95%	88%	65%	93%	88%	79%

Πίνακας 8

Επιμερισμός του παγκόσμιου ΑΕΠ ανά ομάδα χωρών
	Παγκόσμιο ακαθάριστο προϊόν (τρέχουσες τιμές) δις $			Παγκόσμιο ακαθάριστο προϊόν ( σε όρους αγοραστικής αξίας) δις $
Έτος	1990	2000	2013	1990	2000	2013
Αναπτυσσόμενες οικονομίες	20	20	39	31	37	50
Οικονομίες υπό μετάβαση	Το μερίδιο τους συνυπολογίζεται στις αναπτυσσόμενες οικονομίες
Αναπτυγμένες οικονομίες	80	80	61	69	63	50

Κύριοι συντελεστές ενίσχυσης της παγκοσμιοποίησης σήμερα είναι :

• Η επικράτηση της πλήρους θεσμικής απελευθέρωσης (φιλελευθεροποίησης) του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και η δυνατότητα άμεσης και εύκολης μεταβίβασης οικονομικών πόρων για επενδύσεις με τη χρήση της πληροφορικής.
• Η άρση των δασμών στις περισσότερες χώρες, η διευκόλυνση του εμπορίου και των επενδύσεων με τη βελτίωση των τελωνειακών διαδικασιών και των υποδομών μεταφοράς προϊόντων και η επικράτηση περιφερειακών εμπορικών συμφωνιών μέσω των οποίων υπάρχει ελεύθερη διακίνηση προϊόντων και κεφαλαίων.
• Η θεαματική ανάπτυξη νέων τεχνολογιών με καθολική επίδραση
• Η ανάπτυξη των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας: Στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας μετέχουν αυτόνομες επιχειρήσεις οι οποίες είναι εξειδικευμένες σε στάδια της παραγωγικής διαδικασίας, λόγω συγκριτικού ή τεχνολογικού πλεονεκτήματος χωρίς να είναι απαραίτητα θυγατρικές μεγάλων πολυεθνικών[4].

Ο κατακερματισμός της παραγωγής στις Παγκόσμιες Αλυσίδες Αξίας έχει οδηγήσει σε προϊόντα που παράγονται με χρήση εισαγόμενων πόρων και θα καταναλωθούν σε μορφή ολοκληρωμένων τελικών προϊόντων ή ημιτελών αγαθών στο εξωτερικό.

Στις χώρες του ΟΟΣΑ υπολογίζεται ότι στη μεταποίηση το 53% των παραγόμενων αγαθών στηρίζονται στη χρήση ενδιάμεσων υλικών (πρωτογενή αγαθά, τμήματα και εξαρτήματα, ημιτελή προϊόντα), στη γεωργία το ποσοστό ανέρχεται σε 59% και στο εμπόριο υπηρεσιών στο 73% (είναι ενδιάμεσες επιχειρηματικές υπηρεσίες).

Ενώ έχουμε πλέον πολυεθνικές επιχειρήσεις με κύκλο εργασιών μεγαλύτερο από  ετήσιους Προϋπολογισμούς αναπτυγμένων χωρών.

Απέναντι σε αυτές τις εξελίξεις υπάρχει μια προσπάθεια των εθνικών Κρατών αφενός να προστατέψουν τις εγχώριες βιομηχανίες τους από την εξαγορά τους από Πολυεθνικές επιχειρήσεις[5] (ΗΠΑ, Γερμανία, Γαλλία κλπ) ιδιαίτερα δε από Πολυεθνικές επιχειρήσεις που ελέγχονται από άλλα Κράτη (βλ COSCO στο λιμάνι του Πειραιά) ενώ αφετέρου θεσπίζουν Νόμους που παρεμποδίζουν την μεταφορά ή αποεπένδυση πολυεθνικών επιχειρήσεων στο εξωτερικό[6]. Παράλληλα με τα παραπάνω θεσπίζονται κίνητρα επιστροφής επιχειρήσεων στις αναπτυγμένες χώρες (π.χ. πρόγραμμα ΗΠΑ repatriation).

---

[1] Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP) is a proposed free trade agreement (FTA) between the ten member states of the Association of Southeast Asian Nations (ASEAN)(Brunei, Burma (Myanmar), Cambodia, Indonesia, Laos, Malaysia, the Philippines, Singapore, Thailand, Vietnam) and the six states with which ASEAN has existing FTAs (Australia, China, India, Japan, Korea and New Zealand). RCEP negotiations were formally launched in November 2012 at the ASEAN Summit in Cambodia

[2] Trans-Pacific Partnership (TPP) is a proposed regional free trade agreement that is currently being negotiated by twelve countries throughout the Asia-Pacific region (Australia, Brunei Darussalam, Canada, Chile, Japan, Malaysia, Mexico, New Zealand, Peru, Singapore, the United States, and Vietnam).

[3] Η Κίνα είναι στη σειρά κατάταξης 2^η στις εισροές άμεσων επενδύσεων μετά τις ΗΠΑ και 3^η στις εκροές (προηγούνται οι ΗΠΑ και Ιαπωνία).

[4] Οι Πολυεθνικές Επιχειρήσεις από ιστορικούς λόγους επένδυαν σε άλλες χώρες μέσω θυγατρικών τους οι οποίες συμμετείχαν στην παραγωγική διαδικασία της μητρικής εταιρείας με ‘οριζόντια’ ή ‘κάθετη’ ολοκλήρωση
Οι ‘οριζόντιες’ θυγατρικές επιχειρήσεις των Πολυεθνικών Εταιρειών λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο με τις μητρικές εταιρείες, παράγουν ίδια προϊόντα και συνηθίζονται στους κλάδους των υπηρεσιών λιανικής και στις τηλεπικοινωνίες
Οι ‘κάθετες’ θυγατρικές επιχειρήσεις των Πολυεθνικών Εταιρειών λειτουργούν ως ενδιάμεσα στάδια προστιθέμενης αξίας εντός των ορίων της εταιρείας αποτελούν δε πηγή ενδοομιλικού εμπορίου (π.χ. Η πετρελαϊκής πολυεθνικής Royal Dutch Shell περιλαμβάνει θυγατρικές από εξόρυξη πετρελαίου μέχρι διυλιστήρια , χημικά. Δίκτυο λιανικής κλπ. Υπολογίζεται ότι ποσοστό >50% των εσόδων της προέρχεται από ενδοομιλικές συναλλαγές). 

[5] Για τον προστατευτισμό/Protectionist θα γίνει ειδική εισήγηση.

[6] Βλέπε νόμο Υπουργείου Οικονομικών προς παρεμπόδιση της μεταφοράς των Κεντρικών Γραφείων της ΒΙΟΧΑΛΚΟ στο Βέλγιο.